олоҥхо аартыктаах айана

Бу күҥҥэ диэри

бэчээттэнэн таҕыста. Сыл аайы ити көрдөрүү улаатар, ахсаана элбии турар

150

олоҥхо

Саха норуотун талаанын уус-уран айымньытын кылаан чыпчаалынан ОЛОҤХО буолар. Олоҥхо суолтата аҥардас тыл уус-уран айымньыта буоларынан эрэ бүппэт. Кини саха норуотун олорон ааспыт олоҕун-дьаһаҕын, өйүн-санаатын, итэҕэлин, сиэрин-туомун, төрөөбүт айылҕатын үөрэтэргэ суолтата эмиэ улахан. Олоҥхону, кини баай матырыйаалын бары туһаналлар. Оттон тыл искусствотын быһыытынан тэҥнээҕэ суох үрдүкү турар. Литература, поэзия, музыкальнай фольклор өттүнэн олоҥхо олус баай, саха норуотун энциклопедията, саха фольклорун бары жанрдарын холбонуута буолар.

Олоҥхо өлбөт-сүппэт тыыннаах идиэйэтинэн, онуоха сөптөөх тылынан-өһүнэн өлбөт үйэлээх саха норуотун бу чулуу айымньыта аан дойду норуоттарын улуу эпостарын кэккэтигэр киирэр.

400
олоҥхоһут

Тыл уонна култуура институтун чахчыларынан, Аҕа дойду сэриитин иннинэ олоҥхоһут баар эбит.

396 олоҥхо

Тылы уонна литэрэтиирэни чинчийэр билим института 1941 уонна 1946 сылларга тэрийбит эспэдииссийэтэ олоҥхону хомуйан үйэтиппит.

300 тахса

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олоҥхону толорооччу баара биллэр

Олоҥхо персонажтарын ырыалара дьиҥ олоххо туттуллар сиэр-туом ис хоһооннорун арыйаллар. Олоҥхоҕо да , олоххо да орто дойду дьоно үрдүк айыылары, иччилэри уонна абыыһылары кытта ырыа нөҥүө алтыһаллар. Ырыа алыптаах тыла үс дойдуну үөһээттэн аллараа биир ситим холбуур.

Олоҥхоҕо Айыы бухатыыра - бу хас биирдии саха эр киһитин инники дьылҕатын киэбэ-киэлитэ, сирдээҕи олоххо киһи буолар кэскилэ кэрэһилэнэр. Кини биис ууһун баһылыга буолан, омугун дьоллоох олоҕун түстүүр, ахсаанын элбэтэр, ол эбэтэр омугар түс-бас киһи, баһылык буолан иитиллэн тахсыахтааҕын туһунан кэпсэнэр. Айыы бухатыыра дьүһүннээх үтүөтэ буоларын ааһан, майгылаах бастыҥа, дууһалаах туйгуна, эппит тылын толорор туһугар өлөрүн да кэрэйбэт, атаҕастаммыты-баттаммыты араҥаччылааччы, кырдьыктаах дьыала иһин охсуһааччы. Ол иһин хайа баҕарар олоҥхоҕо айыы бухатыыра, үгэс быһыытынан, өстөөхтөрүн өһөгөйдөөн, кыайарынан-хоторунан түмүктэнэр. Бу өттүнэн ылан көрдөххө, олоҥхо үүнэр көлүөнэни иитиигэ кырата суох өҥөлөөх.

VIII-IX

үйэлэргэ

Олоҥхо үөскээбит

7

Хонук толороллор

уһун кээмэйдээх олоҥхолору

10-15

тыһыынча устуруокалаах

орто кээмэйдээх олоҥхо

10

араас омук тылынан

олоҥхобут тылбаастаммыт

Биһиги улууспутугар олоҥхону сөбүлээччилэр, олоҥхоһуттар уутуйан туран үөскээбит сирдэрэ этэ диэн эрэллээхтик этиэхпитин сөп. Былыр олоҥхо төһө даҕаны бэчээккэ тарҕамматаҕын иһин, биирдиилээн, чулуу олоҥхоһуттар уус уран тылларынан-өстөрүнэн бэрт киэҥник тарҕаммыта. Улахан ыһыахтарга, уруу малааһыннарыгар, муҥха кэмигэр, дьон элбэхтик мустубут кэмнэригэр олоҥхо туруоруллара. Биһиги улуу олоҥхоһуттарбыт ааттарын норуот өйүттэн-санаатыттан сүтэрбэт. Кинилэр эппиттэрэ-тыыммыттара, хоһуйбуттара-туойбуттара бар дьон сүрэҕэр быарыгар тыыннаах.

Кинигэлэр

Мэҥэ Хаҥалас олоҥхоһуттара

Антологияҕа Мэҥэ Хаҥалас улууһугар (Мэҥэ уонна Илин Хаҥалас) XVII-XXI үйэҕэ олорон ааспыт олоҥхоһуттар, олоҥхо эйгэтигэр үлэлиир хомуйааччылар, тарҕатааччылар, чинчийээччилэр тустарынан биобиблиография ыйынньыктара уонна ахтыылар киирдилэр.

Манчаары норуот номоҕор

Ньургун Бөҕө: олоҥхо

Н.А. Абрамов – Кынат тылыттан П.Т.Степанов суруйуута

Тоҥ Суорун Талба талаана

И.И.Бурнашев – Тоҥ Суорун – олоҥхоһут, сэһэнньит, остуоруйаһыт, ырыаһыт, ССРС суруйааччыларын союһун чилиэнэ. Баай, дириҥ ис хоһоонноох репертуардаах.

Олоҥхоһут уонна норуот ырыаһыта Н.И.Степанов – Ноорой

Манчаары аман өһө - Манчаары албан аата

Манчаары Баһылай төрөөбүтэ 200 сыла туолуутугар

Манчаары Баһылай. Ырыалар-тойуктар

Олоҥхоһут Тоҥ Суорун – Бурнашев И.И.; төрөөбүтэ 140 сылыгар ; (1868-1946)

Тоҥ Суорун туһунан сэһэн

Суруйааччы Иннокентий Сосин Саха норуотун биллиилээх олоҥхоһутун, ырыаһытын, остуоруйаһытын Иннокентий Иванович Бурунаһыап – Тоҥ Суорун олоҕун бэл, олоҥхолуурун, ыһыахха алҕаабытын истибит. Салгыы улаатан баран, Тоҥ Суорун олоҕун үүрэппитигэр, дьонтон истибитигэр олоҕуран бу сэһэни суруйда.

Сылгы уола Дыырай бухатыыр: олоҥхо. Сын лошади богатырь Дыырай: олонхо

И.И.Бурнашев - Тоҥ Суорун олоҥхото

Күн Эрили.

Н.И.Степанов – Ноорой олоҥхото

Норуот ырыаһыта, олоҥхоһут Николай Иванович Степанов – Ноорой

Норуот ырыаһыта, олоҥхоһут Николай Иванович Степанов – Ноорой төрөөбүтэ 110 сылыгар аналлаах биобиблиографическай ыйынньык

Дэҥҥэ көстөр дэгиттэр талаан

Российскай Федерация үтүөлээх, Саха Республикатын народнай артыыһа, Саха Республикатын П.А.Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэтин лауреата Г.Г.Колесов туһунан аймах-билэ дьонун, истиҥ-чугас доҕотторун, биир идэлээхтэрин ахтыылара бу кинигэҕэ киирдилэр.

Гавриил Колесов саха олоҥхотун тарҕатыыга уонна үйэтитиигэ кылаата

Н.И.Степанов – Ноорой 120, Г.Г.Колесов 85 сылыгар аналлаах республиканскай научнай-практическай конференция

Төрүөт Бэргэн : олоҥхо

Кинигэҕэ Нөөрүктээйи нэһилиэгин олохтооҕо, талааннаах ырыаһыт, олоҥхоһут, сээркээн сэһэнньит, дэгиттэр уус Н.П.Старостин «Төрүөт Бэргэн» олоҥхото уона Нөөрүктээйи нэһилиэгин олоҥхоһуттарын туһунан ахтыылар киирдилэр. Олоҥхоҕа айыы бухатыыра Төрүөт Бэргэн хорсун хоодуот сырыылара, дьоллоох олох иһин охсуһуута кэпсэнэр.

Олоҥхону утумнааччы Аркадий Захаров

Россия тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх механизатора, Кеша Алексеев аатынан бириэмийэ лауреата, Мэҥэ Хаҥалас улууһун бочуоттаах олохтооҕо, олоҥхону толорооччу А.М.Захаров туһунан ахтыы кинигэ культура үлэһиттэригэр, олоҥхону үөрэтэр учууталларга, ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананар.

Олоҥхо тыыннаах Мөҥүрүөҥҥэ

Кинигэҕэ Мэҥэ Хаҥалас улууһун Мөҥүрүөн нэһилиэгин олоҥхоһуттарын, олоҥхону толорооччуларын билиһиннэрии, ааттарын үйэтитии, сахалыы тыыннаах, ырыаны-тойугу олохторун тухары өрө тута сылдьар, элбэх эриэккэс дьарыктаах, дьылҕалаах, үтүө, сэмэй, үлэһит дьонун туһунан кэпсэнэр.

Дьаҥхаады олоҥхоһуттара

Айыл5аттан айдарыылаахтар

Хомуурунньукка олоҥхону, олоҥхоһуттары сэргэ норуот героическай эпоһын хомуйааччылар, үөрэтээччилэр, чинчийээччилэр тустарынан, фольклор культураҕа уонна литератураҕа сабыдыалын боппуруостарыгар автор араас номох буолбут геройа, бар дьон киэн туттар дьоннорун күүрээннээх үлэлэрин, холобурга сылдьар дьоһуннаах олохторун сырдатар очеркалар, бэлиэтээһиннэр түмүллүбүт үлэ ис хоһоонун ситэрэн биэрэллэр.